Horloges met complicaties

Niets demonstreert de grote verworvenheden van de horlogekunst beter dan een horloge met complicaties. Of het nu gaat om een chronograaf, een kalender, een minutenrepetitor of een tweede tijdzone, elke extra functie vertegenwoordigt een klein technisch meesterwerk in het uurwerk, waarvan de uitvoering een grote mate van knowhow vereist. Het is niet voor niets dat complicatiehorloges voor echte horlogeliefhebbers bijzonder kostbare voorwerpen zijn, die een grote fascinatie uitoefenen.

Wat is een horloge met complicaties?

In principe wordt elke functie van een mechanisch horloge die verder gaat dan alleen maar de tijd aangeven, een complicatie genoemd. Dit zijn complexe aanvullende modules van het uurwerk, die erdoor worden aangedreven en zo nuttige functies bieden.

Een ingewikkeld samenspel van meer dan 200 afzonderlijke uurwerkonderdelen is al nodig om de zuivere weergave van uren, minuten en seconden mogelijk te maken. Zo bezien is elk mechanisch horloge, hoe eenvoudig ook, een uiterst gecompliceerd werk van fijnmechanica. Bij elke extra complicatie wordt het uurwerk aangevuld met andere onderdelen, zoals tandwielen en displays. Daarom is een complicatiehorloge vaak gevoeliger dan gewone horloges - en niet in het minst duurder. Gezien het feit dat niet alleen het aantal werkuren, maar ook de materiaalkosten voor een horloge met complicaties aanzienlijk stijgen (een horloge met complicaties kan uit wel 600 uurwerkonderdelen bestaan), is dit nauwelijks een verrassing.

Hoe meer functies, hoe meer horlogemakers uitgeven aan hun ingewikkelde uurwerken - enkele honderdduizenden euro's voor een model van een luxemerk is niet ongewoon.

De belangrijkste complicaties

Als het om complicatie-horloges gaat, maken horlogekenners onderscheid tussen gewone complicaties en de zogenaamde 'grote' complicaties, die een bijzondere deskundigheid in de kunst van het uurwerk vereisen. De drie 'groten' zijn de tourbillon, de minutenrepetitor en de eeuwigdurende kalender; sommige omvatten ook de chronograaf. Alleen de meest gerenommeerde horlogemakers gaan de uitdaging aan om grote complicaties in eigen huis te produceren.

Tourbillon

Meer een technische gimmick dan een praktische functie is de tourbillon, een voorziening om de nauwkeurigheid van de koers te verhogen. Het oscillati e- en echappement-systeem in het horloge is omsloten door een zogenaamde tourbillon-kooi die binnen één minuut om zijn eigen as draait - op die manier worden onnauwkeurigheden in de snelheid, veroorzaakt door de zwaartekracht, opgelost.

Minuutherhalingen

Horloges met minuutherhalingen slaan elk uur, elk kwartier of elke minuut hoorbaar aan, afhankelijk van de manier waarop ze herhaald worden. Het mechanisme dat aan deze functie ten grondslag ligt is uiterst ingewikkeld, en daarom zijn deze horloges bijzonder populair bij verzamelaars.

Kalenderfunctie

De eeuwigdurende kalender is het meest gesofisticeerde type kalenderhorloge en behoort daarom tot de grote complicaties. Het ingenieuze mechanisme in het uurwerk is in staat om de huidige datum altijd correct weer te geven tot het jaar 2100, zonder dat u het uurwerk handmatig hoeft bij te stellen. Daarentegen moeten klokken met jaarkalenders, schrikkelkalenders of volledige kalenders regelmatig gecorrigeerd worden, bijvoorbeeld elk schrikkeljaar of na elke maand met minder dan 31 dagen.

Chronograaf

Een chronograaf is een horloge met een tijdstopfunctie - een zeer ingewikkeld mechanisme dat niet elke horlogemaker onder de knie heeft. Een drukknop op de zijkant van de kast start en stopt de stopfunctie; een andere drukknop zet de tijd terug op nul. Zogenaamde ééndrukknopchronografen hebben slechts één drukknop om alle functies te bedienen.

Er zijn echter ook andere soorten chronografen: Een bijzonder ingewikkelde versie is de rattrapante of sleepwijzer chronograaf, die een secondewijzer heeft om tussentijden aan te geven. De flyback (ook wel ‘vliegende seconde' of 'retour-en-vol' genoemd) wordt gekenmerkt door zijn vermogen om de nulstand uit te kunnen voeren zonder van tevoren te stoppen. Een meesterwerk op het gebied van precisie is de speciale vorm van de chronograaf Foudroyante: Op de wijzerplaat worden ook de gemeten fracties van een seconde weergegeven. Tot de toppers behoort de El Primero Foudroyante van Zenith: Het meet tot op 1/10 van een seconde nauwkeurig.

Datumweergave

De datumaanduiding is een van de populairste en vaakst geïnstalleerde complicaties. In de afgelopen decennia hebben horlogemakers verschillende varianten bedacht: een van de meest voorkomende is de vensterdatum, een schijf die in de wijzerplaat geïntegreerd is om de datum weer te geven. Voor de datumwijzer heeft het horloge een andere schaalverdeling op de rand van de wijzerplaat; een extra wijzer rust op de positie van de huidige dag. Op horloges met een grote datum nemen twee of drie schijven, zichtbaar door uitsparingen in de wijzerplaat, de weergave van de datum over.

Dag-datum aanduiding (Day-Date)

Deze complicatie wordt vaak gebruikt in combinatie met een datumaanduiding. De huidige dag van de week wordt afgekort of uitgeschreven weergegeven, afhankelijk van de voorkeur van de fabrikant. Net als bij de datumaanduiding zijn er verschillende varianten mogelijk: De meeste Day-Date-horloges hebben een venster met daarachter het overeenkomstige deel van een schijf. Sommige kalibers hebben zelfs een display in verschillende talen: deze wordt gerealiseerd door tussenvelden en kan door de drager naar wens worden ingesteld. Een andere variant is de weergave van de dag van de week via een extra wijzer.

Wereldklok (tweede tijdzone)

Met horloges die een tweede tijdzonedisplay hebben, komen de horlogefabrikanten tegemoet aan de behoeften van frequente reizigers. De tweede tijdzone wordt weergegeven via een andere schaal op de buitenrand van de wijzerplaat. Sommige horloges kunnen zelfs in totaal drie verschillende tijdzones weergeven, zoals de Sinn 6036 Frankfurt World Time Watch.

Maanfase

Deze horloges worden vaak gecombineerd met mooie ontwerpen die geïnspireerd zijn op het astronautenthema, en geven de huidige maanstand weer. Volle maan, nieuwe maan, wassende of afnemende maan worden elk geïllustreerd via een schijf op de wijzerplaat.

Gangreserve

Polshorloges met een gangreserve werden in het midden van de 20e eeuw presentabel gemaakt door de merken Breguet en Jaeger-LeCoultre. De praktische functie houdt de drager altijd op de hoogte van de tijd tot de volgende opwinding van het horloge, vaak via een extra totalisator. Terwijl de meeste horloges om de één of twee dagen opnieuw gewikkeld moeten worden, rusten sommige fabrikanten hun modellen uit met uitzonderlijke gangreserves van verscheidene dagen. Het model Lange 31 van A. Lange & Söhne heeft zelfs een looptijd van een hele maand.

Polswekker

Horloges met een alarmfunctie produceren op een vooraf ingestelde tijd een alarmtoon, die heel verschillend kan klinken, afhankelijk van het ontwerp. De wektijd wordt gewoonlijk ingesteld via een aparte kroon. Het mechanisme van een polsalarm is betrekkelijk ingewikkeld: een extra loop, instelmechanisme en aandrijving zijn nodig om een kleine hamer in beweging te brengen. Deze slaat tegen de kast en produceert het typische rinkelende geluid van een wekker.

Vergelijking (tijdsvereffening)

Een hybride tussen een gewone klok en een zonnewijzer is een model met tijdsvereffening. Het informeert de drager over de afwijking van de aangegeven tijd van de zonnetijd. De basis van deze complicatie is het feit dat onze moderne indeling van de tijd met 24 uur per dag slechts gebaseerd is op een gemiddelde van alle daglengtes in het jaar. De werkelijke lengte van een dag, gemeten van zonsopgang tot zonsondergang, varieert echter met enkele minuten, afhankelijk van het seizoen.

De belangrijkste fabrikanten van complicatiehorloges

Kalibers met uitgebreide complicaties worden hoofdzakelijk ontwikkeld door de traditionele horlogemakers, omdat daar een grote mate van ervaring en vaardigheid voor nodig is. Enerzijds vervullen complicatiehorloges hun taak als nuttige metgezel, maar anderzijds zijn het ook prestigieuze voorwerpen die alleen al door hun geraffineerde mechaniek fascineren. Zij zijn gericht op een chique clientèle die bereid is grote sommen geld uit te geven aan een polshorloge. Om die reden zijn complicatiehorloges de specialiteit van gerenommeerde luxehorlogefabrikanten - beroemde namen als Rolex, A. Lange & Söhne, Sinn, IWC en Breitling steken veel tijd en moeite in de ontwikkeling van steeds betere kalibers.

Kleine verwikkelingen, grote namen

Als het om kleine complicaties ging, viel het in Genève gevestigde merk Rolex van meet af aan op. De fabrikant heeft onder andere de datum- en weekdagaanduiding al vroeg verder ontwikkeld - de Rolex Datejust uit 1945 was bijvoorbeeld een van de eerste met een vensterdatum. Bovendien werden kleine complicaties al vroeg mede-ontwikkeld door IWC, A. Lange & Söhne en Breitling.

Meesters van de grote complicaties

Als het om grote complicaties gaat, springen de fabrikanten Patek Philippe en Breguet er bovenuit. Breguet zorgde al in 1827 met de Breguet No. 160, beter bekend als 'Marie Antoinette’ voor veel opschudding. Het horloge dat voor de beroemde Franse koningin gemaakt werd, had een ongelooflijke 23 verschillende complicaties en het duurde meer dan 30 jaar om het te ontwikkelen. Patek Philippe werkt ook voortdurend aan nieuwe uitgebreide complicatiehorloges. De legendarische referentie 5074, bijvoorbeeld, bestaat uit 467 afzonderlijke onderdelen en heeft alle denkbare complicaties, van een eeuwigdurende kalender tot een maanfaseweergave.